Za spółką cywilną stoją wspólnicy. I to oni mają figurować w umowie

Spółki cywilne są nadal popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Okazuje się jednak, że znaczna część podpisywanych z nimi umów o współpracy biznesowej zawiera błędy. Jakie nieprawidłowości zdarzają się najczęściej?
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego pod koniec 2013 roku zarejestrowanych było ponad 280 tys. spółek cywilnych. Wielu przedsiębiorców będących kontrahentami tych podmiotów nawet nie zdaje sobie sprawy, że popełnia błędy w zawieranych kontraktach handlowych. Jedną z najczęściej spotykanych nieprawidłowości jest traktowanie spółki cywilnej jako podmiotu posiadającego podmiotowość prawną, czyli takiego jak np. spółka handlowa wpisana do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Przykładem jest nagminne złe formułowanie komparycji umów, czyli tych ich części, w których oznacza się, kto jest stroną kontraktu oraz kto daną stronę reprezentuje. Bardzo często partnerzy handlowi ograniczają się do podania nazwy spółki cywilnej, jej adresu, a także numerów informacji podatkowej i REGON. Jest to jednak niedopatrzenie, które niesie ze sobą poważne konsekwencje. W rzeczywistości bowiem spółka uregulowana przepisami kodeksu cywilnego – nazywana powszechnie spółką cywilną – nie ma podmiotowości prawnej, chociaż ma swoje REGON oraz NIP. W praktyce oznacza to, że odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z działalności spółki cywilnej ponoszą wspólnicy, a nie ona sama. Poza tym spółka cywilna nie ma swojego odrębnego majątku. Chodzi o to, że majątek służący do prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej należy do wspólników. Wyrażając to inaczej – jest to ich majątek łączny. Ma to bardzo istotne konsekwencje. Przykładowo, stroną postępowania cywilnego dotyczącego sporu o zapłatę nie będzie spółka cywilna, tylko jej wspólnicy. Może ich być dwóch, trzech albo nawet więcej.

Na co więc muszą zwrócić uwagę przedsiębiorcy zamierzający rozpocząć współpracę ze spółką cywilną?

Konstruując umowę handlową, przyszli kontrahenci spółki cywilnej powinni czuwać, aby komparycja umowy zawierała prawidłowe i precyzyjne oznaczenia stron. W przypadku spółki cywilnej z kontraktu musi jednoznacznie wynikać, że jest on zawierany z określonymi wspólnikami wymienionymi z imienia i nazwiska, z podaniem adresu zamieszkania i NIP. Sugerowane jest również podanie numeru PESEL. Należy też zapisać, że wspólnicy ci prowadzą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej, która działa pod określoną nazwą, ma numer informacji podatkowej, REGON oraz adres. Ponadto wskazane jest, aby umowa spółki cywilnej każdorazowo stawała się parafowanym załącznikiem do umowy handlowej. W kontrakcie wspólników warto zobowiązać do informowania o każdej zmianie jej statusu osobowego. Trzeba również nałożyć na nich obowiązek powiadamiania o zmianie ich statusu majątkowego. To istotne, z art. 864 kodeksu cywilnego wynika bowiem, że za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie. Sformułowanie „zobowiązania spółki” stanowi skrót językowy, chodzi o wspólne zobowiązania wszystkich wspólników, odrębnych od ich zobowiązań osobistych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 30 grudnia 2008 r., sygn. akt I ACa 917/08). Warto podkreślić, że odpowiedzialność na podstawie art. 864 k.c. ponoszą zarówno aktualni, jak i byli wspólnicy. Przy czym wobec tych ostatnich istotne jest ustalenie, że w okresie powstania zobowiązania byli wspólnikami spółki cywilnej (tak np. w wyroku Sądu Najwyższego z 24 września 2008 r., sygn. akt II CNP 49/08). Z tego właśnie względu dobrze zastrzec w umowie, że wspólnicy spółki cywilnej mają informować o zmianach w jej składzie osobowym.

Jakie praktyczne znaczenie może mieć nałożenie w umowie na wspólników spółki cywilnej wspomnianych obowiązków informowania o stanie faktycznym lub zachodzących zmianach?

Zgodnie z art. 778 kodeksu postępowania cywilnego, do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim wspólnikom. Z tego względu warto, żeby potencjalny wierzyciel już na etapie podpisywania umowy handlowej uzyskał zapewnienia co do konkretnych składników majątkowych wspólników spółki prawa cywilnego takich jak nieruchomości, wierzytelności czy też mające wartość handlową ruchomości. Takie informacje mogą ułatwić późniejsze dochodzenie roszczeń.

Wspólnicy spółek cywilnych to liczna grupa uczestników obrotu gospodarczego. Wielu z nich pozostaje w związkach małżeńskich i obejmuje ich majątkowy ustrój wspólności ustawowej. Czy rozszerza to możliwości egzekwowania ewentualnych zaległych zobowiązań?

Wyjaśnijmy, że zgodnie z art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. Jak już nadmieniono, chodzi o te prawa, które przysługują małżonkowi jako wspólnikowi spółki cywilnej.

Z kolei zgodnie z art. 787 kodeksu postępowania cywilnego, jeśli mamy tytuł egzekucyjny wydany przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim (przykładowo wspólnikowi spółki cywilnej), to sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową pod warunkiem, że wierzyciel wskaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

O czym jeszcze muszą pamiętać kontrahenci podpisujący umowy handlowe ze spółkami cywilnymi, żeby ustrzec się błędów?

Poza omawianym już dokładnym określaniem stron umowy, równie ważne jest doprecyzowanie jej przedmiotu, czyli tego, czego faktycznie dotyczy. Konieczne jest też ustalenie praw i obowiązków stron i warunków, które pozwolą uznać świadczenia za spełnione. Ponadto umowa powinna zawierać część dotyczącą okresu jej obowiązywania i zasad jej rozwiązywania. W zależności od poziomu profesjonalizmu stron, umowa może zawierać wiele specjalistycznych klauzul mających na celu wzmocnienie ochrony interesów stron. Zalicza się do nich m.in. klauzule odnoszące się do cesji uprawnień jednej ze stron na osoby trzecie i ubezpieczenia lub kary umownej. Niestety, często umowy zawierane ze spółkami cywilnymi nie spełniają takich wymogów.

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki cywilnej ponoszą zarówno aktualni, jak i byli wspólnicy. Przy czym wobec tych ostatnich istotne jest ustalenie, że w okresie powstania zobowiązania byli wspólnikami.