Źródło: Gazeta Bankowa Data: 01 grudnia 2009 Autor: Andrzej Kostiw
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest jedną z powszechnie stosowanych w praktyce form zabezpieczenia wierzytelności, pomimo jedynie fragmentarycznej regulacji ustawowej zawartej w art. 101 ustawy Prawo bankowe z 1997 r. W praktyce przewłaszczenie na zabezpieczenie było skutecznie wykorzystywane przez uczestników obrotu cywilno-prawnego jeszcze przed wejściem w życie wymienionej ustawy, co znajdowało uzasadnienie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wielokrotnie opowiadał się za dopuszczalnością stosowania powyższej instytucji. Niezależnie od treści art. 101 ustawy Prawo bankowe należy przyjąć, iż możliwość zawierania umów przewłaszczenia na zabezpieczenie, które należą do tzw. czynności powierniczych, wynika z obowiązującej w polskim prawie zasady swobody umów, wyrażonej w art. 353 kc. Powszechnie akceptowany jest bowiem pogląd, że przewłaszczenie na zabezpieczenie może również służyć zabezpieczeniu wierzytelności w obrocie pozabankowym. Konstrukcja Istotą przewłaszczenia na zabezpieczenie jest przeniesienie przez dłużnika lub osobę trzecią własności rzeczy na wierzyciela w celu zabezpieczenia jego wierzytelności, przy czym strony mogą zastosować w tym zakresie następujące konstrukcje cywilnoprawne: 1. Bezwarunkowe przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela z jego jednoczesnym zobowiązaniem się do zwrotnego przeniesienia własności na zbywcę (dłużnika), pod warunkiem spełnienia przez dłużnika zabezpieczonego zobowiązania; 2. Przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego, którym jest należyte wykonanie przez dłużnika zabezpieczonego zobowiązania; w przypadku ziszczenia się warunku rozwiązującego, czyli wykonania zobowiązania przez dłużnika, przewłaszczający automatycznie staje się ponownie właścicielem rzeczy; 3. Przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela pod warunkiem zawieszającym, którym jest niewykonanie zabezpieczonej wierzytelności przez dłużnika; w chwili bezskutecznego upływu terminu realizacji zobowiązania wierzyciel staje się właścicielem rzeczy. W przypadku przewłaszczania na zabezpieczenie nieruchomości, co w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego jest dopuszczalne (wyrok Sądu Najwyższego z 29 V 2000 r. III CKN 246/00), strony mogą zastosować jedynie pierwszą z ww. konstrukcji ze względu na obowiązujący w polskim prawie zakaz przenoszenia własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 157 § 1 kc). Ze względu na brak wyczerpującej regulacji ustawowej umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, w celu uniknięcia sporów dotyczących prawidłowości wykonywania powyższej umowy przez strony, prawa i obowiązki dłużnika oraz wierzyciela w okresie istnienia przedmiotowego stosunku prawnego powinny być precyzyjnie określone w zawieranej przez strony umowie. Zalety Niewątpliwą zaletą omawianej formy zabezpieczenia wierzytelności z punktu widzenia dłużnika jest pozostawienie przewłaszczonej rzeczy w jego władaniu przez cały okres istnienia zabezpieczenia, co z reguły następuje na podstawie umowy użyczenia, zawieranej przez strony jednocześnie z umową powierniczego przeniesienia własności. Zastosowanie powyższej konstrukcji pozwala dłużnikowi na nieprzerwane korzystanie z przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie, co w przypadku dłużników prowadzących działalność gospodarczą w oparciu o składniki majątkowe przedsiębiorstwa przewłaszczone na wierzyciela, może się okazać niezbędne dla wypracowania przez takiego dłużnika zysku pozwalającego na spłatę długu. Wierzyciel natomiast uzyskuje bardzo silne rzeczowe zabezpieczenie swojej wierzytelności oraz możliwość zaspokojenia się z przedmiotu przewłaszczenia poza reżimem sądowego postępowania egzekucyjnego. Sposób zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia oraz zasady postępowania stron w tym zakresie powinny być również określone w zawartej przez strony umowie. Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie następuje zazwyczaj poprzez: 1. Sprzedaż rzeczy na licytacji przez wierzyciela (lub dłużnika działającego na podstawie upoważnienia udzielonego mu przez wierzyciela) i zaliczenie uzyskanej kwoty na poczet długu; 2. Pobieranie pożytków z rzeczy i zaliczanie dochodów na poczet istniejącego zobowiązania dłużnika; 3. Zachowanie przedmiotu przewłaszczania przez wierzyciela z jednoczesnym uznaniem, iż wartość rzeczy odpowiada wysokości zobowiązania dłużnika, które wygasa. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie, jako czynność powiernicza, oparta jest na wzajemnym zaufaniu stron. W przypadku nierzetelności wierzyciela lub dłużnika istnieje niebezpieczeństwo naruszenia interesów drugiej strony. W razie zbycia przez wierzyciela przewłaszczonej rzeczy wbrew postanowieniom umowy powierniczej, w szczególności jeżeli osoba trzecia nabywająca rzecz nie wiedziała o roszczeniu dłużnika o zwrotne przeniesienie własności, dłużnik może utracić własność rzeczy pomimo należytego wykonania zobowiązania i w rezultacie pozostaną mu jedynie roszczenia odszkodowawcze w stosunku do nieuczciwego wierzyciela. Natomiast w przypadku nierzetelności dłużnika, który pozostaje posiadaczem zależnym przewłaszczonej na wierzyciela rzeczy, istnieje ryzyko rozporządzenia rzeczą przez dłużnika, nie będącego jej właścicielem, co może skutkować nabyciem rzeczy przez działającą w dobrej wierze osobę trzecią na podstawie art. 169 kc. Wobec wyczerpującej regulacji ustawowej, strony umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie powinny dążyć do dokładnego umownego określenia swoich praw i obowiązków. Niezależnie od powyższego, wobec znacznego zainteresowania oraz szerokiego praktycznego wykorzystania powyższej instytucji w obrocie gospodarczym, zasadnym wydaje się przyjęcie regulacji ustawowej, która określałaby istotne postanowienia umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, z uwzględnieniem uzasadnionych interesów obu stron tego stosunku prawnego.
Chcemy, aby nasze artykuły były dla Ciebie interesujące i zawierały praktyczne informacje. Oddaj głos w naszej sondzie i zdradź nam, jakie tematy są dla Ciebie szczególnie ważne.