Odpowiedzialność spółki cywilnej? Uwagi na tle praktyki

Osoby fizyczne, spółki z o.o. oraz spółki cywilne to najliczniejsi przedstawiciele podmiotów gospodarki narodowej. Popularność prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej potwierdzają dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS).
Według publikacji GUS-u: „Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, 2013 r.” na dzień 31 grudnia 2013 r. zarejestrowano ponad 280 tysięcy spółek cywilnych.

Praktyka współpracy z kontrahentami spółek cywilnych zdaje się potwierdzać tezę, że szereg polskich przedsiębiorców, jak i osób czynnie uczestniczących w obrocie gospodarczym (chodzi o pracowników, którzy w zakresie swoich obowiązków mają nadzór nad tworzeniem umów) traktuje spółkę cywilną, jako podmiot posiadający podmiotowość prawną analogicznie do spółek handlowych rejestrowanych w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Przykładem jest nagminne formułowanie komparycji umów handlowych, w których partnerzy handlowi ograniczają się do podania nazwy spółki cywilnej, jej adresu rejestrowego, NIP-u i REGONU. Jest to jednak poważne niedopatrzenie, które niesie za sobą poważne konsekwencje. Dlaczego?

Spółka uregulowana przepisami kodeksu cywilnego (k.c.) zwana powszechnie „spółką cywilną” nie ma podmiotowości prawnej, chociaż ma nadany numer REGON oraz NIP. W praktyce oznacza to, że odpowiedzialność za zobowiązania zaciągane w zakresie działalności spółki cywilnej ponoszą wspólnicy, a nie spółka cywilna. Poza tym spółka cywilna nie ma swojego odrębnego majątku, a majątek, który służy do prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej jest majątkiem łącznym wspólników. Również stroną postępowania cywilnego – np. sporu o zapłatę, nie będzie spółka cywilna, a jej wspólnicy – w liczbie dwóch, trzech albo większej.

Z powyższego wynika, że konstruując umowę handlową należy koniecznie zwrócić uwagę, aby komparycja umowy zawierała prawidłowe oznaczenia stron. W przypadku spółki cywilnej, z umowy jednoznacznie powinno wynikać, że jest ona zawierana z określonymi wspólnikami tejże spółki wymienionymi z imienia i nazwiska, z podaniem adresu zamieszkania i numeru NIP. Oni zaś prowadzą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej, która działa pod określoną nazwą, ma numer NIP, REGON oraz adres rejestrowy. Umowa spółki cywilnej powinna być każdorazowo parafowanym załącznikiem do umowy handlowej.

Jeżeli naszymi kontrahentami są wspólnicy spółki cywilnej, powinni zostać zobowiązani w umowie do informowania o każdej zmianie statusu osobowego spółki cywilnej oraz statusu majątkowego jej wspólników. Przepis art. 864 k.c. stanowi, że „za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni solidarnie”. Wykorzystany zwrot „zobowiązania spółki” stanowi skrót językowy, ponieważ mowa jest w nim o wspólnych zobowiązaniach wszystkich wspólników, odrębnych od ich zobowiązań osobistych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 grudnia 2008 r. I ACa 917/08).

Warto podkreślić, że odpowiedzialność na podstawie art. 864 k.c. „ponoszą zarówno aktualni, jak również byli wspólnicy spółki cywilnej, przy czym w stosunku do tych ostatnich istotne jest ustalenie, że w okresie powstania zobowiązania byli oni wspólnikami spółki cywilnej” (tak np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2008 r. II CNP 49/08). Powyższe uwagi mają istotne znaczenie na tle regulacji art. 778 k.p.c. Otóż do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim wspólnikom. Z tego względu, warto aby wierzyciel na etapie podpisywania umowy handlowej uzyskał zapewnienia co do konkretnych składników majątkowych majątku wspólników spółki prawa cywilnego takich jak np. nieruchomości, wierzytelności czy też mające wartość handlową ruchomości, ponieważ takie informacje mogą ułatwić dochodzenie roszczeń.

Wierzyciel może również prowadzić egzekucję do majątków odrębnych wspólników, do wierzytelności z tytułu udziału w zyskach (o ile wspólnicy spółki cywilnej podzielili zysk), zająć prawa do dokonania podziału zysku bądź prawa przysługującemu wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki albo jej rozwiązania.

Uwzględniając okoliczność, że wspólnicy spółek cywilnych to liczna rzesza uczestników obrotu gospodarczego należy odnieść się do sytuacji, w której wspólnik spółki cywilnej jest w związku małżeńskim i obejmuje go majątkowy ustrój wspólności ustawowej. Zgodnie z art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. Jak już nadmieniono, chodzi o te prawa, które przysługują małżonkowi, jako wspólnikowi spółki cywilnej.

A co z majątkiem objętym wspólnością ustawową małżeńską? Zgodnie z art. 787 k.p.c., jeśli mamy tytuł egzekucyjny wydany przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim (np. wspólnikowi spółki cywilnej) sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową pod warunkiem, że wierzyciel wskaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.

Z powyższych uwag wynika, że współpraca gospodarcza ze wspólnikami spółki cywilnej wymaga podwyższonej staranności już na etapie przygotowywania umowy handlowej. Starannie zgromadzone dane i oświadczenia tych osób, jak i ich współmałżonków, w istotnym stopniu zmniejszają ryzyko prowadzenia biznesu.