Jednostkowe zmiany w przepisach nie przyniosą przełomu w sprawach frankowych.

Dzień dobry Państwu!
Witamy w naszej stałej, prawniczej rubryce, w której eksperci z Kancelarii Rachelskiej i Wspólnicy objaśniają, komentują i tłumaczą dla Państwa najważniejsze doniesienia medialne z ostatniego tygodnia. Skupiamy się na informacjach dotyczących kredytobiorców frankowych i złotówkowych – analizujemy je dla Państwa, by łatwiej było zrozumieć, co naprawdę wynika z nagłówków. Dzisiejszym gościem jest mecenas Stanisław Rachelski i Mecenas Michał Kanabaja.

Mecenas Stanisław Rachelski: Mamy kolejną propozycję „naprawienia sytuacji” związanej z kredytami frankowymi. Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowuje nowe przepisy, które – w założeniu twórców – mają usprawnić postępowania sądowe dotyczące tych kredytów i przyspieszyć całą procedurę. Tyle teoria. W praktyce – jak pokazują zarówno tempo prac, jak i treść propozycji – pojawia się sporo znaków zapytania. Bo owszem, dyskusje trwają, ale idzie to dość opornie, a proponowane zmiany mogą wcale nie przyspieszyć postępowań. Co więcej – mogą wręcz wprowadzić chaos. Weźmy przykład: jeśli po zmianach w postępowaniu apelacyjnym sprawa trafi do składu jednoosobowego, to frankowicz może mieć pecha i trafić na sędziego, który nie uznaje orzecznictwa TSUE ani uchwał Sądu Najwyższego – i orzeka po swojemu. Przykład? Choćby sędzia Dziczek. Zmiany – jeśli mają wejść – powinny chronić konsumenta przed niespodziankami i nieprzewidywalnością w procesie. A czy przyspieszą postępowania? To bardzo wątpliwe. Zresztą – dziś mamy już sytuację, w której wiele banków, po przegranej w I instancji, dąży do szybkiego zakończenia sprawy. Potrafią już policzyć koszty postępowania apelacyjnego – i wiedzą, że czas gra na ich niekorzyść. Dlatego frankowicze idą dziś do sądów masowo – i słusznie. Bo czekanie na kolejne zmiany może przynieść więcej szkody niż pożytku. A jeśli ktoś rzeczywiście zreformuje system tak, by był sprawniejszy i przyjazny obywatelom – to zasługuje na nagrodę Nobla. Ale jak dotąd – żadna cząstkowa zmiana nie rozwiązała problemu przeciążonego wymiaru sprawiedliwości. A to, co obserwujemy w sprawach frankowych, to tylko fragment większego obrazu stanu sądownictwa w Polsce.

Mecenas Michał Kanabaja: Tak, Szanowni Państwo – dokładnie tak, jak zostało już powiedziane: Jednostkowe zmiany w przepisach nie przyniosą przełomu w sprawach frankowych. Jeśli naprawdę chcemy mówić o usprawnieniu postępowań sądowych, potrzebne są zmiany systemowe. A to oznacza przede wszystkim jedno:
➡️ zwiększenie liczby sędziów
➡️ lepsze zorganizowanie pracy sądów
➡️ i uproszczenie procedur tam, gdzie to rzeczywiście możliwe

Bez tego – nawet najlepiej brzmiące pomysły legislacyjne pozostaną tylko teorią. Bo tempo rozpoznawania spraw frankowych nie zależy wyłącznie od przepisów. Zależy od ludzi, struktury systemu i realnego wsparcia wymiaru sprawiedliwości. Nawet najlepsze narzędzia nie pomogą, jeśli zabraknie tych, którzy mają je stosować. Bez zwiększenia liczby sędziów rozpoznających sprawy frankowe, żadne zmiany legislacyjne – choćby najbardziej przemyślane – nie przyspieszą postępowań. W artykule, do którego się odnosimy, powołano się na przykład sądu w Łodzi, gdzie sędziowie prowadzą po kilkadziesiąt, a nawet ponad 100 spraw jednocześnie. To dużo. Ale spójrzmy na Warszawę – największy sąd w Polsce. Tu na jednego sędziego przypada od 1500 do nawet 2000 spraw. W takiej rzeczywistości nie wystarczy zmiana przepisów. Potrzebujemy zmian systemowych. Potrzebujemy realnego zwiększenia liczby osób orzekających. Co więcej – w projektowanej nowej ustawie frankowej przewidziano instrument, który – w naszej ocenie – może działać na niekorzyść kredytobiorców. Chodzi o możliwość dokonywania potrąceń przez banki aż do końca postępowania. W praktyce może to oznaczać pozbawienie kredytobiorców prawa do odsetek za opóźnienie i stworzenie zachęty dla banków do przedłużania postępowań w nieskończoność. Czyli – zamiast przyspieszenia – efekt dokładnie odwrotny od zamierzonego.

To prawda – i warto ten wątek pociągnąć dalej. Dlaczego? Bo projektowana ustawa może – wbrew intencjom jej autorów – skłonić wielu frankowiczów do pośpiesznego składania pozwów. W obawie przed niekorzystnymi zmianami proceduralnymi, kredytobiorcy mogą chcieć „zdążyć przed ustawą” i złożyć pozew na dotychczasowych zasadach, zanim nowe przepisy wejdą w życie. To z kolei może wywołać lawinę nowych spraw w sądach, które już dziś funkcjonują na granicy wydolności.

Mecenas Michał Kanabaja: Szanowni Państwo, warto podkreślić, że projekt nowej ustawy budzi poważne zastrzeżenia – i to w wielu środowiskach. Nie chodzi wyłącznie o to, że w niektórych miejscach proponowane przepisy są po prostu niekorzystne. Mówimy o rozwiązaniach, które mogą prowadzić do naruszenia praw konsumentów i pogorszenia ich sytuacji procesowej. Krytyczne głosy płyną nie tylko od kredytobiorców i ich pełnomocników. Swoje stanowisko w tej sprawie wyraził również Rzecznik Praw Obywatelskich, zwracając uwagę na ryzyko ograniczenia konstytucyjnych praw obywateli do sądu i do równego traktowania. To sygnał, którego nie wolno ignorować.

Przejdźmy teraz do ostatniego tematu dzisiejszego przeglądu. Nieco oddalamy się od spraw frankowych, ale pozostajemy w kręgu kredytobiorców, którzy walczą o swoje prawa. Po fali pozwów frankowiczów, a następnie rosnącym zainteresowaniu sprawami dotyczącymi usunięcia wskaźnika WIBOR, obserwujemy kolejny trend: rosnącą popularność sankcji kredytu darmowego. To narzędzie prawne, które coraz częściej wykorzystywane jest przez klientów mających kredyty konsumenckie – i które, co ciekawe, zaczyna wywoływać wyraźny niepokój po stronie instytucji finansowych.

Jak klienci korzystają z tego uprawnienia? Dlaczego warto znać mechanizm sankcji kredytu darmowego? I jak ten instrument wpisuje się w szerszy obraz walki konsumentów o swoje prawa? O pierwszy komentarz w tym temacie poproszę pana mecenasa Rachelskiego.

Mecenas Stanisław Rachelski: Zgodnie z art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim, klient ma prawo dochodzić tzw. sankcji kredytu darmowego – czyli domagać się zwrotu całej kwoty kredytu bez żadnych opłat, prowizji czy odsetek. To prawo jest dziś coraz częściej wykorzystywane – i nic dziwnego, bo daje konsumentowi realne narzędzie ochrony przed nieuczciwymi zapisami w umowie. W efekcie banki wyraźnie zaczęły reagować – próbując zniechęcać do składania pozwów. Widzimy to choćby po przypadkach, w których pojawia się pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawach związanych z sankcją kredytu darmowego… a chwilę później sprawa zostaje wycofana, bo bank zawiera porozumienie z klientem. Dlaczego? Bo ewentualne orzeczenie TSUE mogłoby być niezwykle niekorzystne dla sektora bankowego. Jedno takie rozstrzygnięcie już zapadło – korzystne dla konsumentów. Kolejne mogą być jeszcze bardziej stanowcze. Tymczasem liczby mówią same za siebie:
W 2024 roku liczba pozwów związanych z sankcją kredytu darmowego podwoiła się – było ich już ponad 14 000. A wszystko wskazuje na to, że to dopiero początek. Dlaczego? Bo rynek kredytów konsumenckich to ogromny wolumen umów – z których wiele zawiera nieuczciwe zapisy, nieuzasadnione opłaty i prowizje, naliczane jeszcze przed wyliczeniem odsetek. To właśnie tego typu konstrukcje – obciążające klienta ukrytymi kosztami – są sprzeczne z ustawą. I to dlatego coraz więcej konsumentów rusza do sądów. Banki starają się nie powtórzyć sytuacji z kredytami frankowymi – ale wszystko wskazuje na to, że rusza kolejna fala pozwów. Tym razem – w sprawach kredytów konsumenckich.

Mecenas Michał Kanabaja: Szanowni Państwo, mówimy tu o rynku liczącym kilkanaście milionów umów kredytów konsumenckich – z czego bardzo duża część zawiera błędy. Oczywiście nie wszystkie, ale skala jest niepodważalna. Obecnie czekamy na kluczowe rozstrzygnięcia. W Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej znajduje się kilka pytań prejudycjalnych, które wprost dotyczą sankcji kredytu darmowego. Ostatni wyrok TSUE, choć ważny, nie dotyczy jeszcze sedna sprawy – ale kolejne orzeczenia mogą mieć już przełomowy charakter. Jeśli Trybunał wyda decyzję zgodną z interesem kredytobiorców, dopiero wtedy sytuacja przybierze realny impet. A banki – jak widać – zaczynają to dostrzegać. Już dziś tworzą rezerwy na ryzyka prawne, co widać choćby w ich sprawozdaniach finansowych. To jasny sygnał: instytucje finansowe są świadome, jak poważny może być problem. Z dzisiejszej perspektywy jesteśmy w bardzo podobnym miejscu, w jakim byliśmy w sprawach frankowych w 2018 czy na początku 2019 roku. Wszystko jeszcze przed nami. Największe ryzyko dotyczy tych banków, które miały największy udział w udzielaniu kredytów konsumenckich – tu szczególnie widać aktywność PKO BP i Alior Banku. Decydujące okażą się najbliższe dwa wyroki TSUE – odpowiedzi na pytania prejudycjalne zadane przez polskie sądy.
To one mogą wyznaczyć kierunek na kolejne lata – i zadecydować o losie tysięcy spraw, które dopiero trafią do sądów.