Czy 2025 będzie rokiem wyroków TSUE w sprawach SKD?

W ostatnich dniach dużo się mówiło o sankcji kredytu darmowego, a to za sprawą Przełomowego wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 lutego 2025 (C-472/23)  – przełomowego w tym znaczeniu, że był to pierwszy wyrok w sprawie polskiej. Sprawa została skierowana do TSUE przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, I Wydział Cywilny na kanwie sporu, w którym powód dochodził odsetek oraz pozaodsetkowych kosztów kredytu wywodząc swoje roszczenie z sankcji kredytu darmowego.

Czym jest Sankcja Kredytu Darmowego (SKD)?

Sankcja Kredytu Darmowego jest to narzędzie prawne mające na celu ochronę konsumentów przed nieuczciwymi praktykami banków. Generalnie pytania prejudycjalne sądu polskiego i cała sprawa oscylowały wokół kwestii obowiązków informacyjnych po stronie banków, ich niedopełnienia i ewentualnego przełożenia tego na możliwość pełnego skorzystania z sankcji kredytu darmowego (SKD).

Wyrok TSUE, jakkolwiek przełomowy, nie rozwiązuje wszystkich kwestii związanych z korzystaniem z SKD. Aby właściwie zrozumieć jego sens, należy przyjrzeć się kontekstowi sprawy, z której wynika. Przede wszystkim warto zauważyć, że powództwa w sprawach SKD składane są nie tylko bezpośrednio przez kredytobiorców – konsumentów reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników, ale również przez różnego rodzaju firmy odszkodowawcze, które na zasadzie cesji nabywają roszczenia z takich umów, a następnie same występują z pozwem. Z dostępnych publikacji prasowych można wywnioskować, że około 50% spraw SKD toczy się z powództwa firm odszkodowawczych.

Kluczowe pytania polskich sądów do TSUE w sprawie SKD

Istotnym aspektem w tego rodzaju postępowaniach są zarzuty dotyczące błędnego wyliczenia Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania (RRSO), co wiąże się z naruszeniem obowiązków informacyjnych. To właśnie w kontekście takiego sporu Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, I Wydział Cywilny, wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z trzema pytaniami prejudycjalnymi, które – w uproszczeniu – można przedstawić następująco:

1. Czy błędne podanie w umowie kredytu konsumenckiego Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania, niejako z automatu uzasadnia możliwość pełnego skorzystania z sankcji kredytu darmowego,
2. Czy w przypadku, gdy umowa kredytu konsumenckiego przewiduje możliwość zwiększenia opłat pobieranych przez bank w trakcie obowiązywania umowy (zwiększenia kosztów związanych z wykonywaniem umowy), warunki i zasady dokonywania zwiększania takich opłat powinny być precyzyjnie określone zgodnie z wymogami regulacji europejskich,
3. Czy polski model sankcji kredytu darmowego wynikający z ustawy o kredycie konsumenckim przewidujący jedną surową sankcję niezależnie od stopnia naruszenia przepisu jest zgodny z obowiązująca na gruncie przepisów unijnych zasadą proporcjonalności.

Jeśli chodzi o odpowiedź na pierwsze pytanie, to TSUE podtrzymał prezentowane dotychczas stanowisko, chociażby zawarte w wyroku z dnia 23 stycznia 2025 r. (C- 677/23) w tzw. „sprawie słowackiej”, z którego wynika obowiązek transparentności RRSO, w tym znaczeniu, że w umowie kredytu konsumenckiego muszą być jasno i precyzyjnie wskazane wszystkie założenia, na podstawie których wyliczana jest Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania. Jednocześnie TSUE wskazał, że RRSO obliczane jest na dzień zawarcia umowy i zakłada się, że umowa będzie obowiązywała przez uzgodniony okres.

Błędne podanie RRSO, a sankcja kredytu darmowego

Jeśli następnie okaże się, że wysokość RRSO została zawyżona a to z tego powodu, że jakiś element umowy przyjęty do wyliczenia RRSO został uznany za nieuczciwy w rozumieniu art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13, a tym samym niewiążący konsumenta – to zdaniem TSUE nie stanowi to samo w sobie naruszenia obowiązku informacyjnego, o którym mowa w dyrektywnie 2008/48/WE w sprawie umów o kredycie konsumenckim. A contrario w/w wyrok można interpretować w ten sposób, że jeśli wartość RRSO została zawyżona i rodzi to określone negatywne konsekwencje dla konsumenta, przykładowo finansowe, to może to stanowić naruszenie obowiązków informacyjnych i prowadzić do zastosowania sankcji kredytu darmowego.

Przejrzystość warunków zwiększania opłat w umowach kredytowych

Odnosząc się do pytania drugiego TSUE stwierdził, że art. 10 ust.2 lit.k) dyrektywy 2008/48/WE należy interpretować w ten sposób, że jeśli umowa o kredyt przewiduje pewne okoliczności uzasadniające zwiększenie opłat związanych z wykonywaniem umowy, przy czym właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny konsument nie jest w stanie zweryfikować ich wystąpienia, ani ich wpływu na te opłaty, stanowi to naruszenie obowiązku informacyjnego wynikającego z w/w dyrektywy, o ile wskazanie to może podważyć możliwość dokonania przez konsumenta oceny zakresu jego zobowiązań. Przekładając to na bardziej zrozumiały język umowa powinna zawierać postanowienia opisujące w sposób jasny i zrozumiały warunki zwiększenia opłat związanych z jej wykonywaniem. Jeśli umowa opiera się jedynie na wskaźnikach lub odsyła do wykresów, które dla przeciętnego konsumenta są trudne do zweryfikowania i przez to nie jest on w stanie ani ocenić okoliczność uzasadniających dokonanie takich podwyżek, ani zrozumieć zakresu swojego zobowiązania to stanowi to przejaw naruszenia obowiązków informacyjnych.

Czy sankcja kredytu darmowego jest zgodna z zasadą proporcjonalności?

Przechodząc do ostatniego, w zasadzie kluczowego pytania, a związanego z tzw. miarkowaniem sankcji, TSUE stwierdził, że art.23 dyrektywy 2008/48/WE  w związku z jej motywem 47 należy interpretować w ten sposób że nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje – w przypadku naruszenia obowiązku informacyjnego nałożonego na kredytodawcę zgodnie z art.10 ust.2 tej dyrektywy – jednolitą sankcję polegającą na pozbawieniu kredytodawcy prawa do odsetek i opłat, niezależnie od indywidualnego stopnia wagi takiego naruszenia, o ile naruszenie to może podważać możliwość oceny przez konsumenta jego zobowiązań. I znowu przekładając to na bardziej zrozumiały język TSUE stwierdził, że przepisy unijne, które w sposób bezkompromisowy chronią prawa konsumentów nie stoją na przeszkodzie aby przepisy krajowe (ustawa o kredycie konsumenckim) stosowały w pełnym zakresie sankcję kredytu darmowego, niezależnie od stopnia naruszenia, o ile naruszenie to uniemożliwia konsumentowi racjonalną ocenę zakresu jego zobowiązań.

Czy 2025 będzie przełomowym rokiem dla SKD?

Tak, jak wspomniano, wyrok TSUE z 13 lutego 2025 r. jest pierwszym, ale z pewnością nie ostatnim wyrokiem Trybunał w sprawach polskich związanych z sankcją kredytu darmowego. W kolejce czeka bowiem kilkanaście kolejnych pytań sformułowanych przez polskie sądy, których ciężar gatunkowy wydaje się o wiele bardziej doniosły niż pytania zadane przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, I Wydział Cywilny 25 lipca 2023 r. Należy też zwrócić uwagę, że nie tylko TSUE jest zasypywane pytaniami polskich sądów w sprawie sankcji kredytu darmowego. Ostatnio również Sąd Okręgowy w Poznaniu zadał 3 pytania związane z sankcją kredytu darmowego do Sądu Najwyższego. Pytania te w pewnym zakresie pokrywają się z pytaniami do TSUE, ale w sumie nie ma to znaczenia, ważne jest, aby jak najszybciej uzyskać na nie odpowiedzi. Niewykluczone zatem, że rok 2025 będzie przełomowy dla ukształtowania się linii orzeczniczej w sprawach sankcji kredytu darmowego.

Radca prawny Wojciech Ostrowski