Ugoda z bankiem a kwestie podatkowe.

Ugoda z bankiem a kwestie podatkowe. O czym posiadacz kredytu frankowego powinien wiedzieć decydując się na podpisanie ugody z bankiem.

Osoby posiadające aktywne „kredyty frankowe” wiedzą z autopsji, jak natarczywe w ostatnim okresie potrafią być banki w proponowaniu kredytobiorcom zawarcia ugody. Obserwowana w ostatnim czasie ofensywa banków w tym zakresie nie wynika z tego, że banki zapałały nagle sympatią do kredytobiorców. Gdyby tak było to propozycje ugodowe powinny być składane frankowiczom już dawno temu a nie dopiero wtedy gdy sektor bankowy „na własnej skórze” poczuł, że w sądach przegrywa zdecydowaną większość sprawa zakładanych przez kredytobiorców. Banki jednak potrafią liczyć i doszły do wniosku, że lepiej jest zaproponować ugodę i stracić trochę niż przegrać w sądzie wszystko. Podpisanie ugody umożliwia też bankowi rozwiązanie rezerw utworzonych na sporne kredyty, co jest nie bez znaczenia dla ich wyników finansowych.

Decydując się na podpisanie ugody z bankiem „frankowicze” w pierwszej kolejności patrzą przez pryzmat tego o ile zmniejszy się płacona przez nich rata, o ile zmniejszy się ich zadłużenie wobec banku, a także przez pryzmat tego że nie będą musieli chodzić po sądach. Czasami te „korzyści” mogą być jednak iluzoryczne. Rzadko bowiem kredytobiorcy zastanawiają się nad ewentualnymi skutkami podatkowymi zawarcia ugody z bankiem, a tu, jak się okazuje pułapek nie jest wcale mało.

Wszyscy wiemy, że od tego, co zarobimy musimy zapłacić podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT).

Jest dla nas oczywiste, że gdy otrzymujemy konkretne środki pieniężne, czy to w postaci wynagrodzenia wypłacanego przez pracodawcę lub zleceniodawcę, czy to otrzymując czynsz z tytułu wynajmu lokalu, czy też otrzymując cenę z tytułu sprzedaży określonych składników majątku lub prawa, to osiągniętym z tego tytułu dochodem musimy podzielić się z fiskusem. Nie zawsze jednak zdajemy sobie sprawę, że umorzenie całości lub części naszego długu, a to jest jednym z elementów ugody z bankiem, też może rodzić określone konsekwencje podatkowe w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych.

Zgodnie bowiem z definicją zawartą w art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodami (z pewnymi zastrzeżeniami) są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartości otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Jak zatem widać przychodem są nie tylko przysporzenia pieniężne, lecz również świadczenia, które otrzymaliśmy nieodpłatnie. Innymi słowy takie, skutkiem których jest przysporzenie majątku na rzecz jednej osoby kosztem innej osoby. Przykładowo otrzymaliśmy za darmo coś, za co w normalnych warunkach rynkowych powinniśmy zapłacić. I właśnie ten aspekt ma kluczowe znaczenie w przypadku ugód bankowych, w których banki zwalniają kredytobiorcę z części, rzadziej z całości długu wynikającego z umowy kredytu frankowego. W świetle bowiem przytoczonej definicji przychodu, przychodem jest nie tylko otrzymana lub postawiona do dyspozycji wartość pieniężna lecz również zdarzenie, którego skutkiem jest zmniejszenie zobowiązań podatnika wobec jego wierzyciela, w tym przypadku wobec banku. Z tego względu umorzenie długu przez bank (wierzyciel z umowy kredytu) stanowić będzie przychód kredytobiorcy w rozumieniu przepisów podatkowych. Jeśli bowiem wierzyciel zwolni nas z całości lub części długu, to kwota tego zwolnienia będzie traktowana jako nasz przychód (tyle zaoszczędziliśmy), od której to kwoty, co do zasady mamy obowiązek zapłacić podatek dochodowy.

Dostrzegając ten problem ale przede wszystkim dążąc do wsparcia sektora bankowego w akcji proponowania ugód Minister Finansów w dniu 11 marca 2022 r. wydał rozporządzenie w sprawie zwolnienia poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytami hipotecznymi udzielanymi na cele mieszkaniowe ( Dz.U z  2022, poz.592). Zaniechanie poboru podatku miało pierwotnie obowiązywać do 31 grudnia 2022 r, ale Rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2022 r. w/w zwolnienie zostało przedłużone do 31 grudnia 2024 r.

Przytoczone przepisy wprowadzają, co do zasady, zaniechanie poboru podatku dochodowego od osób fizycznych od kwot :

1) umorzonych osobie fizycznej wierzytelności z tytuł kredytu mieszkaniowego, w przypadku gdy :

a) kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej, a w przypadku  więcej niż jednego kredytu mieszkaniowego, gdy kredyty mieszkaniowe zostały zaciągnięte na realizację wyłącznie jednej inwestycji mieszkaniowej (np. małżonkowie zaciągnęli najpierw kredyt na zakup mieszkania a następnie drugi na remont tego mieszkania),

b) osoba fizyczna będąca stroną umowy kredytu mieszkaniowego nie korzystała z zaniechania poboru podatku dochodowego od kwot umorzonych wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizacje innej, niż określona w pkt a) inwestycji mieszkaniowej (przykładowo jeśli kredytobiorca zaciągnął dwa kredytu w różnych bankach na różne cele mieszkaniowe, to może skorzystać z zaniechania poboru podatku tylko w jednym z nich).

2) otrzymanych przez osobę fizyczną świadczeń z tytułu kredytu mieszkaniowego udzielonego w walucie obcej lub w złotych, lecz nominowanego lub indeksowanego do waluty obcej, w związku z powstaniem przychodu z tytułu stosowanego ujemnego oprocentowania.

Mówiąc o możliwości skorzystania z zaniechania poboru podatku dochodowego od ugody zawieranej z bankiem należy się jednak zastanowić czy z  przywileju tego może skorzystać każdy posiadacz kredytu frankowego. Banki nie mają raczej w zwyczaju informowania kredytobiorcy o tym aspekcie przed podpisaniem ugody. I tu „frankowicze” powinni zachować czujność gdyż ogólna zasada mówiąca o zwolnieniu od poboru podatku dochodowego w przypadku zawarcia ugody z bankiem jest obwarowana pewnymi zastrzeżeniami. Wynika to z tego, że przepisy rozporządzenia wprowadzają konkretne wymogi od spełnienia, których zależy uzyskanie w/w zwolnienia.

O jakie sytuacje chodzi?

Przede wszystkim kredyt musiał być zaciągnięty na cele mieszkaniowe. Chodzi zatem o sytuacje, w których kredyt został przeznaczony na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych kredytobiorcy. Może to być np. zakup mieszkania, segmentu, domu ale także remont lub adaptacja lokalu przeznaczonego na cele mieszkaniowe, nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego jak również budowę, adaptację lub remont własnego budynku mieszkalnego lub lokal mieszkalnego. Zwolnienie obejmuje również przypadki, gdy pierwotny kredyt mieszkaniowy został zastąpiony kredytem refinansowym lub gdy na jego spłatę zaciągnięto kredyt konsolidacyjny. W takich przypadkach zaniechanie poboru podatku, obejmuje odpowiednio kwotę wierzytelności z tytułu kredytu refinansowego lub konsolidacyjnego w części odpowiadającej kwocie wierzytelności z tytułu pierwotnego kredytu mieszkaniowego. Jeżeli natomiast „frankowicz” przeznaczył kredyt na cele inwestycyjne np. na zakup działki, na której wybudował zakład produkcyjny, warsztat, halę magazynową lub inny obiekt związany z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, to takie zwolnienie nie przysługuje.

Problem z zaniechaniem poboru podatku od zawartej ugody może pojawić się również wówczas, gdy kredytobiorca wyodrębnił ze swojego lokalu mieszkalnego część pomieszczeń i przeznaczył je na cele związane z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą, rozliczając opłaty eksploatacyjne od tej części w koszty prowadzonej przez siebie działalności. Trudno jest dziś jednoznacznie ocenić jakie będą interpretacje organów skarbowych w takich sytuacjach.

Kolejną rzeczą, o której należy pamiętać, jest to, że zwolnienie od poboru podatku dochodowego może dotyczyć kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej, a w przypadku zaciągnięcia więcej niż jednego kredytu mieszkaniowego gdy kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty na realizacje wyłącznie jednej inwestycji mieszkaniowej (np. jednej kredyt został zaciągnięty na zakup domu a drugi na remont tego domu). Ważne jest też, aby osoba fizyczna będąca stroną umowy kredytu mieszkaniowego nie korzystała wcześniej z zaniechania poboru podatku od kwot umorzonych wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację innej inwestycji mieszkaniowej. Jeżeli zatem kredytobiorca zaciągnął kilka tzw. kredytów frankowych, które przeznaczył na różne inwestycje mieszkaniowe (kupił kilka lokali mieszkalnych), to w razie zawarcia ugody, zwolnienie z poboru podatku dotyczyło będzie tylko jednej inwestycji mieszkaniowej i to tej, w której kredytobiorca zamieszkiwał (zajmował).

Należy też pamiętać ,że w przypadku, gdy stroną umowy kredytu mieszkaniowego na realizację inwestycji mieszkaniowej było więcej osób (np. małżonkowie + rodzice jednego z nich), zaniechanie poboru podatku ma zastosowanie wyłącznie do tej osoby, która wcześniej nie skorzystała już z zaniechania poboru podatku z tytułu innego kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację innej inwestycji mieszkaniowej. Przykładowo jeśli dwie osoby zaciągnęły wspólnie kredyt mieszkaniowy, a jedna z nich wcześniej miała już taki kredyt, zawarła z bankiem ugodę i skorzystała ze zwolnienia z poboru podatku, to w tym drugim kredycie, zaciągniętym wspólnie, po raz drugi nie będzie mogła już skorzystać z takiego zwolnienia.

To, co natomiast się zmieniło w stosunku do poprzedniego stanu prawnego  w tym zakresie, chodzi o Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020, poz.548), to to, że kredyty mieszkaniowy nie musi już być zaciągnięty na „własne” cele mieszkaniowe. Dotyczy to takich sytuacji, w których zabezpieczone hipotecznie kredyty mieszkaniowe zaciągane były przez osoby blisko ze sobą spokrewnione, w których część współkredytobiorców nie zaspokajała swoich „własnych” potrzeb mieszkaniowych, gdyż kredyt był przeznaczony na zaspokojenie potrzeby mieszkaniowe osób spokrewnionych. Chodzi zatem o przypadki, w których część kredytobiorców (np. rodzice, rodzeństwo) są tylko formalnie stroną umowy kredytu, nigdy nie mieszkali w danym lokalu mieszkalnym i nie zaspokajali swoich własnych potrzeb mieszkaniowych, bo mieli  swoje mieszkanie, a stroną umowy kredytu zostali tylko po to aby, zwiększyć zdolność kredytową właściwego kredytobiorcy, czyli osoby, która faktycznie zamieszkuje w lokalu zakupionym ze środków z kredytu (np. syna, córki czy rodzeństwa ). Poprzednie przepisy wprowadzające wymóg zaspokajania „własnych” potrzeb mieszkaniowych dyskryminowały w pewnym sensie takie osoby. Nie zaspokajały one bowiem „własnych” potrzeb mieszkaniowych i nie mogły skorzystać z zaniechania poboru podatku w razie zawarcia ugody z bankiem. Nowe przepisy (Rozporządzenie Ministra Finansów w dniu 11 marca 2022 r. w sprawie zwolnienia poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytami hipotecznymi udzielanymi na cele mieszkaniowe) definiując pojęcie kredytu mieszkaniowego (§ 3 Rozporządzenia) zamiast warunku dotyczącego zaciągnięcia kredytu „na własne cele mieszkaniowe” odwołują się m.in. do kredytu zaciągniętego na wydatki, o których mowa w art. 21 ust.25 pkt 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Przepis ten określa różne rodzaje wydatków, które mogą być ogólnie zakwalifikowane jako wydatki związane z celami mieszkaniowymi, przy czym nie ma tu mowy o wydatkach na zaspokajanie własnych potrzeb mieszkaniowych. To zaś umożliwiaj objęcie zwolnieniem z poboru podatku również rodziców czy też rodzeństwo, które tylko formalnie było stroną umowy kredytu mieszkaniowego.

Warto też zwrócić uwagę, że zaniechanie z poboru podatku dochodowego dotyczy także kredytów mieszkaniowych udzielonych przed dniem 15 stycznia 2015 r. przez podmiot, którego działalność polegała nadzorowi państwowego organu nadzoru nad rynkiem finansowym, uprawniony do udzielania kredytów na podstawie odrębnych ustaw regulujących zasady funkcjonowania takich podmiotów (zasada retroaktywności).

Reasumując, decydując się na zawarcie ugody z bankiem dobrze jest zawsze skorzystać z pomocy doświadczonego prawnika, który nie tylko przeanalizuje tekst samej ugody, ale zwróci również uwagę na inne konsekwencje zawieranej ugody, w tym jej aspekty podatkowe.

Należy bowiem pamiętać, że zaniechanie poboru podatku, o którym mowa w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 11 marca 2022 r. dotyczy, co do zasady kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na sfinansowanie jednej inwestycji mieszkaniowej, której celem jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych jednego gospodarstwa domowego, prowadzonego przez osobę fizyczną zajmującą ten lokal mieszkalny, a ponadto gdy taka osoba nie skorzystała wcześniej ze zwolnienia w związku z kredytem mieszkaniowym zaciągniętym na realizację innej inwestycji mieszkaniowej. W sprawach bardziej skomplikowanych, można zawsze, przed podpisaniem ugody wystąpić do organów skarbowych o indywidualną interpretację podatkową. Zawsze można też skorzystać z pomocy profesjonalnej kancelarii prawnej, która wskaże czy bardziej opłacalne jest unieważnienie umowy kredytu frankowego na drodze sądowej i odzyskane nadpłaconych pieniędzy. Tu bowiem nie ma wątpliwości, że pieniądze odzyskane od banku w wyniku prawomocnego wyroku sądu unieważniającego umowę kredytu frankowego będą dla kredytobiorcy neutralne podatkowo, a urząd skarbowy nie ma nic do wzajemnych rozliczeń stron z tego tytułu.

Autor tesktu: Radca prawny Wojciech Ostrowski