Czy zmiana przepisów kodeksu postępowania cywilnego dotyczących postępowania egzekucyjnego ułatwi egzekucję przedsiębiorcom? 5 lutego 2005 r. weszła w życie obszerna nowelizacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Znaczna część nowelizacji poświęcona jest zmianie przepisów dotyczących postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego, które do tej pory były piętą achillesową procedury cywilnej.
Dotychczasowe przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne nie zawsze bowiem nadążały za dynamicznie rozwijającym się życiem gospodarczym oraz nowymi instytucjami prawnymi, a tym samym nie zapewniały tego, co dla przeciętnego przedsiębiorcy (wierzyciela) jest najbardziej istotne – tj. szybkości i skuteczności prowadzonej egzekucji.
Korzystny wyrok to połowa sukcesu
Większość przedsiębiorców wkraczających na drogę sporu sądowego ze swoimi dłużnikami nie zdaje sobie sprawy z tego, że uzyskanie korzystnego wyroku zasądzającego to dopiero połowa sukcesu. To, iż doprowadzenie do uzyskania przez wierzyciela prawomocnego wyroku zasądzającego trwa niekiedy kilka lat, niejednokrotnie wykorzystywane jest przez dłużników do uniemożliwienia lub utrudnienia skutecznej egzekucji. W tym czasie bowiem dłużnik może kilkakrotnie zmienić adres swojej siedziby, zmienić firmę (nazwę), utworzyć nowy podmiot, do którego przerzuci część swojego majątku, wyjechać za granicę lub też, co się nagminnie zdarza, nie odbierać kierowanej do niego korespondencji.
Oczywiście byłoby przesadą twierdzenie, że zawsze robi to celowo i świadomie, ale upływ czasu nie pozostaje bez wpływu na możliwość przeprowadzenia skutecznej egzekucji.
Tymczasem przedsiębiorca – wierzyciel tak naprawdę zainteresowany jest tylko jednym, a mianowicie tym, aby jak najszybciej odzyskać swoją wierzytelność, a gdy istnieje niebezpieczeństwo braku zaspokojenia, na skutecznym zabezpieczeniem swoich roszczeń na majątku dłużnika do czasu zakończenia postępowania egzekucyjnego. Wchodząca w życie nowelizacja modyfikuje wiele istniejących przepisów postępowania egzekucyjnego, a także wprowadza nowe, na gruncie k.p.c., instytucje prawne, mające na celu rozszerzenie katalogu środków wykorzystywanych w postępowaniu egzekucyjnym, a tym samym zwiększenie jego skuteczności. Poniżej przedstawiamy te zmiany, które naszym zdaniem mogą mieć wpływ na prowadzenie postępowania egzekucyjnego przez przedsiębiorców.
Postępowanie zabezpieczające
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na podniesienie rangi postępowania zabezpieczającego. Do tej pory przepisy dotyczące zarówno postępowania zabezpieczającego, jak i egzekucyjnego zawarte były w Części Drugiej k.p.c. Teraz obie te instytucje zostały rozdzielone w ten sposób, że postępowanie zabezpieczające zostało uregulowane w Części Drugiej k.p.c., a postępowanie egzekucyjne w Części Trzeciej k.p.c.
Istotą postępowania zabezpieczającego jest zabezpieczenie wykonania zapadłego w sprawie orzeczenia, w sytuacji gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi wierzycielowi lub poważnie utrudni wykonanie tego orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania egzekucyjnego.
Z taką sytuacją możemy mieć zwłaszcza do czynienia wówczas, gdy przedsiębiorca (wierzyciel) poweźmie informacje, że jego dłużnik zamierza przykładowo wyzbyć się posiadanych składników majątkowych, obciążyć je ograniczonymi prawami rzeczowymi, wyjechać za granicę, czy też zlikwidować firmę.
Zabezpieczenia takiego udziela sąd, z tym że może być ono udzielone przed wszczęciem postępowania lub już w jego toku. Z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia może wystąpić każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jeżeli ustawa przewiduje rozpoznanie wniosku na rozprawie, należy ją wyznaczyć tak, aby rozprawa mogła odbyć się w terminie miesięcznym od dnia wpływu wniosku.
Jakkolwiek przepis ten ma jedynie charakter instrukcyjny i nie wiąże sądu, to jednak należy podkreślić, że idzie on w dobrym kierunku skłaniającym sądy do rozpatrzenia wniosku o zabezpieczenie w jak najszybszym terminie. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych…
Na uwagę zasługuje to, iż nowe przepisy rozszerzają katalog środków służących zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych, a także określają środki, jakimi może posługiwać się sąd przy zabezpieczaniu roszczeń niepieniężnych.
I tak, jeżeli chodzi o zabezpieczenie roszczeń pieniężnych, następuje ono przez:
Zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego; Obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową; Ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu; Obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską; Ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu; Ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.
…i niepieniężnych
Jeśli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne (np. wydanie rzeczy, opróżnienie lokalu, wydanie dokumentu itp.), sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może:
Unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania; Ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem; Zawiesić egzekucję lub postępowanie wykonawcze; Uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi; Nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.
Wojciech Ostrowski, radca prawny, wspólnik w kancelarii Rachelski & Wspólnicy