Źródło: Gazeta Bankowa Data: 18 sierpnia 2009 Autor: Karolina Zając
Istnieje szereg analogii w konstrukcji prawnej gwarancji bankowej i akredytywy. Mimo daleko idącego podobieństwa pomiędzy tymi instytucjami, istnieją także zasadnicze różnice, mające znaczenie z punktu widzenia praktycznego ich zastosowania Próby scharakteryzowania konstrukcji prawnej gwarancji bankowej najczęściej sprowadzają się do odniesienia istoty gwarancji bankowej do instytucji przekazu uregulowanej w art. 9211 k.c. Omawiając relacje pomiędzy podmiotami występującymi w stosunkach prawnych, wynikające z gwarancji bankowej można zauważyć pewne analogie z relacjami, jakie występują pomiędzy stronami przekazu. Przekaz jest swoistą konstrukcją prawną należącą do klasycznych instytucji cywilnoprawnych i stanowi model rozwiązań dla innych wyspecjalizowanych konstrukcji prawnych. Odwołując się do tego modelu, gwarancję bankową można więc postrzegać jako stosunek trójstronny, w ramach którego rozróżnia się trzy dalsze stosunki, co jest charakterystyczne dla przekazu. W ramach „trójkąta gwarancyjnego” bank z bęneficjentem łączy jednostronne zobowiązanie banku. Zobowiązanie gwaranta i zobowiązanie „podstawowe”, z którym gwarancja była związana stanowią niezależne od siebie stosunki prawne. Natomiast charakter relacji zleceniodawca-bank gwarant jest bezspornie określany jako umowa zlecenia. Dwie akredytywy Podstawowa regulacja prawna akredytywy znajduje się w ustawie Prawo bankowe, która rozróżnia dwa podstawowe rodzaje akredytyw popularną w obrocie bankowym akredytywę dokumentową i rzadziej spotykaną akredytywę pieniężną. Akredytywa dokumentowa jest to pisemne zobowiązanie banku otwierającego akredytywę wobec beneficjenta do zapłaty na jego rzecz ustalonej kwoty pieniężnej, po spełnieniu przez niego wszystkich warunków określonych w dokumencie akredytywy. Od spełnienia tych warunków uzależnione jest udzielenie zapłaty przez bank otwierający akredytywę na rzecz jej beneficjenta. W konstrukcji akredytywy można wyróżnić co najmniej trzy stosunki prawne: stosunek prawny łączący zleceniodawcę (akredytujący) z bankiem otwierającym akredytywę (akredytat), stosunek łączący bank z bęneficjentem akredytywy (akredytowany) oraz zleceniodawcę z bęneficjentem. Można więc zauważyć, że akredytywa w swojej konstrukcji trzech stosunków prawnych jest bardzo podobna do gwarancji bankowej. Drugim rodzajem akredytywy uregulowanym w ustawie Prawo bankowe jest akredytywa pieniężna. Analiza konstrukcji prawnej tej instytucji nie pozwala zauważyć tak daleko idących analogii do instytucji gwarancji bankowej, jak w przypadku akredytywy dokumentowej, dlatego nie będę się nią szerzej zajmować. Elementem istotnie odróżniającym akredytywę od gwarancji bankowej jest jej funkcja płatnicza, podczas gdy gwarancja bankowa ma w przeważającej mierze charakter zabezpieczający. Natomiast w obrocie międzynarodowym akredytywa określana jako „akredytywa stand by” występuje jako instytucja spełniająca wyłącznie funkcję zabezpieczającą. Prawo bankowe określa w art. 85 ust. 4 ten rodzaj akredytywy jako akredytywę zabezpieczającą, w której w odróżnieniu od akredytywy dokumentowej bank otwierający akredytywę zobowiązany jest do zapłaty na rzecz beneficjenta pod warunkiem wystąpienia określonego zdarzenia przy czym beneficjent nie jest obowiązany do przedstawiania żadnych dokumentów potwierdzających spełnienie świadczenia na rzecz zleceniodawcy. Akredytywa zabezpieczająca spełnia więc te same cele co gwarancja bankowa, dlatego też ugruntowany w doktrynie polskiej pogląd, iż powinna być ona zastąpiona przez gwarancję bankową, należy uznać za uzasadniony. Podobieństwa i różnice Koncentrując swoje rozważania na analizie charakteru prawnego powyższych instytucji można wysunąć wniosek, że instytucje te są mocno do siebie podobne. Natomiast uchwycenie różnic, z uwagi na wąską ich regulację w Prawie bankowym i złożoną konstrukcję prawną, jest dość problematyczne. Z praktycznego punktu widzenia akredytywa jest przede wszystkim formą płatności transakcji handlowych. Gwarancja natomiast pełni funkcję środka zabezpieczenia już istniejącego lub mającego powstać zobowiązania, a gwarant zobowiązuje się do zapłaty ściśle określonej kwoty. Podkreśla się również, iż cechą odróżniającą gwarancję od akredytywy jest inny charakter obowiązku zapłaty ze strony banku. W akredytywie bank jest podmiotem, do którego osoba uprawniona zwraca się o zapłatę w pierwszej kolejności, więc ma charakter pierwotny. W przypadku gwarancji obowiązek zapłaty ze strony gwaranta powstaje dopiero wówczas, gdy zobowiązanie gwaranta ze stosunku zabezpieczonego gwarancją nie zostanie wykonane – ma więc charakter wtórny. Relacja taka nie następuje w odniesieniu gwarancji do akredytywy zabezpieczającej (stand by), bowiem w tym wypadku różnica pomiędzy nimi, z uwagi na wyłącznie zabezpieczający a nie płatniczy charakter tego rodzaju akredytywy, zupełnie się zaciera. Dlatego też postuluje się, by odmienności pomiędzy funkcjonującymi w praktyce bankowej dwiema postaciami akredytywy i gwarancją bankową zostały bardziej uwypuklone w odpowiednich przepisach.
Chcemy, aby nasze artykuły były dla Ciebie interesujące i zawierały praktyczne informacje. Oddaj głos w naszej sondzie i zdradź nam, jakie tematy są dla Ciebie szczególnie ważne.