Stosunek pracy charakteryzuje wykonywanie za wynagrodzeniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie. Jeżeli w treści umowy-zlecenia lub umowy o dzieło przeważają cechy charakterystyczne dla stosunku pracy, to mamy do czynienia z zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę umowy zawartej przez strony. Kiedy można uznać, że cechy te mają charakter przeważający?
Aby dokonać oceny, czy cechy charakterystyczne dla stosunku pracy mają w umowie charakter przeważający, należy wziąć pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy. Podstawowe znaczenie dla istnienia stosunku pracy ma podporządkowanie typu pracowniczego. Aby stwierdzić, czy owo podporządkowanie występuje w treści stosunku prawnego, z reguły wskazuje się na takie elementy, jak: określony czas pracy i określone miejsce wykonywania czynności, podpisywanie list obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy oraz obowiązek przestrzegania norm pracy, obowiązek wykonywania poleceń przełożonych (wyrok SN z 11 kwietnia 1997 r., I PKN 89/97, OSNP 1998/2/35), wykonywanie pracy zmianowej i stałą dyspozycyjność pracownika (wyrok SN z 11 września 1997 r., II UKN 232/97, OSNP 1998/13/407). Ocena przebiega nieco inaczej, gdy dotyczy osoby zajmującej kierownicze (samodzielne) stanowisko, a nie szeregowego pracownika. Podporządkowanie takiej osoby jako pracownika ma specyficzny charakter i co do zasady nie sprowadza się na ogół do wszystkich wyżej podanych cech pracy podporządkowanej, ponieważ taki pracownik nie ma bezpośrednich przełożonych, którzy mogliby nadzorować jego pracę i wydawać mu polecenia, sam kształtuje swój czas i miejsce pracy oraz określa konkretnie wykonywane czynności. Osoba taka może więc być zatrudniona na podstawie stosunku pracy, w którym wykonywanie pracy podporządkowanej ma cechy specyficzne, odmienne od zwykłego stosunku pracy (wyrok SN z 4 kwietnia 2002 r., I PKN 776/00, OSNP 2004/6/94).
