Wierzyciel, jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, może uzyskać wiarygodną informację na temat kondycji finansowej dłużnika, celowości angażowania się w postępowanie egzekucyjne lub też wyboru konkretnego środka egzekucyjnego. Możliwość taką przewiduje obowiązująca od niedawna nowelizacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Nowela obowiązująca od 5 lutego br. wprowadza wiele istotnych z punktu widzenia przedsiębiorców zmian postępowania egzekucyjnego. Wszystkie mają na celu usprawnienie i przyspieszenie egzekucji.
Według art. 7601 kodeksu postępowania cywilnego organ egzekucyjny, np. komornik, udzieli wierzycielowi informacji, czy przeciwko dłużnikowi prowadzone jest przez ten organ postępowanie egzekucyjne, a jeżeli tak, powiadomi wierzyciela o stosowanych sposobach egzekucji oraz o wysokości egzekwowanych roszczeń, a także o aktualnym stanie sprawy. Przepis ten ma istotne znaczenie z punktu widzenia przedsiębiorcy – wierzyciela i może okazać się bardzo przydatny w praktyce. Dzięki niemu przedsiębiorca – wierzyciel może bowiem jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego uzyskać wiarygodną informację na temat kondycji finansowej dłużnika, celowości angażowania się w postępowanie egzekucyjne lub też wyboru konkretnego środka egzekucyjnego. Zwiększono też uprawnienia organu egzekucyjnego (komornika) w zakresie możliwości żądania, w toku postępowania egzekucyjnego, wyjaśnień od innych organów lub instytucji. I tak zgodnie ze znowelizowanym przepisem art. 761 par. 1 k.p.c. organ egzekucyjny może żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień oraz zasięgać od organów administracji publicznej, organów wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej, organów podatkowych, organów rentowych, banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, przedsiębiorstw maklerskich, organów spółdzielni mieszkaniowych, zarządów wspólnot mieszkaniowych oraz innych podmiotów zarządzających mieszkaniami i lokalami użytkowymi, jak również innych instytucji i osób nie uczestniczących w postępowaniu informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji. Celem tego przepisu jest usprawnienie procesu prowadzenia egzekucji, a tym samym zwiększenia jego skuteczności.
Od 5 lutego br. wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika. Zlecenie takie ma charakter odpłatny. Dzięki temu złagodzona została zasada, że obowiązek wskazania majątku dłużnika, z którego ma być prowadzona egzekucja, ciąży na wierzycielu.
Jeśli chodzi o inne zmiany przepisów dotyczących prowadzenia egzekucji, które mogą mieć bezpośrednie znaczenie dla przedsiębiorcy – wierzyciela, to należy wskazać m.in. na:
rozszerzenie katalogu tytułów egzekucyjnych, o których mowa w art. 777 k.p.c.; wprowadzenie (art.7971 k.p.c.) możliwości zlecenia komornikowi przez wierzyciela poszukiwania majątku dłużnika, zlecenie takie ma charakter odpłatny; jest to nowa regulacja na gruncie k.p.c., gdyż dotychczas to na wierzycielu ciążył obowiązek wskazania majątku dłużnika, z którego ma być prowadzona egzekucja; odpłatny charakter tej „usługi”, jak należy rozumieć, ma zmotywować komorników do bardziej efektywnych działań w zakresie poszukiwania majątku dłużnika; niestety ustawa nie określa sposobu określania wysokości wynagrodzenia komornika w takich przypadkach, co może być w przyszłości źródłem nieporozumień; zmianę przepisów umożliwiających dłużnikowi ochronę przed prowadzoną egzekucją w drodze tzw. powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 k.p.c.); rozszerzenie uprawnień komornika w zakresie sprzedaży z wolnej ręki (a więc bez potrzeby uruchamiania czasochłonnej procedury związanej z licytacją publiczną) zajętych w toku postępowania egzekucyjnego ruchomości; zmianę przepisów dotyczących egzekucji z rachunków bankowych; szczególnie należy zwrócić tu uwagę na zmianę zasad umożliwiających wypłatę z zajętych rachunków bankowych przedsiębiorcy bieżących wypłat wynagrodzeń za pracę. W świetle dotychczas obowiązujących przepisów wynikający z zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego, w tym rachunku bankowego obejmującego wkład oszczędnościowy, zakaz wypłaty z tego rachunku nie dotyczył bieżących wypłat na wynagrodzenie za pracę; wypłata na wynagrodzenie za pracę mogła nastąpić po złożeniu w banku odpisu listy płac lub innego wiarygodnego dokumentu; w praktyce przepis ten umożliwiał nadużywanie przez dłużników tego zwolnienia, wystarczało bowiem zatrudnienie zaprzyjaźnionej osoby w przedsiębiorstwie dłużnika i przyznanie jej dowolnego wynagrodzenia, aby następnie przedkładając w banku listę płac obejść zakaz wypłaty środków z zajętego rachunku bankowego. Nowe przepisy ograniczają takie praktyki. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 890 par. 2 k.p.c. – jeżeli dłużnikiem jest przedsiębiorca, sąd może zezwolić na wypłatę z zajętego rachunku bankowego wynagrodzenia za pracę dla pracownika zatrudnionego u dłużnika wraz z podatkami i ustawowymi ciężarami. Zezwolenie sądu może być udzielone na okres do trzech miesięcy w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów.
Gdy dłużnik będzie się ociągał z wyjawieniem swego majątku, sąd z urzędu będzie mógł skazać go na grzywnę, nakazać przymusowe doprowadzenie lub nawet zastosować wobec niego areszt.
Istotną zmianą dotychczasowych przepisów jest również wyodrębnienie do osobnego działu przepisów regulujących egzekucję z innych praw majątkowych. Dotychczas przepisy te zawarte były w jednym dziale zatytułowanym „Egzekucja z innych wierzytelności i innych praw majątkowych”. Decydując się na wyodrębnienie przepisów dotyczących egzekucji z innych praw majątkowych do osobnego działu ustawodawca podkreślił rosnący udział praw majątkowych zarówno w bieżącym życiu, jak i działalności gospodarczej.
Nowe przepisy w sposób wyczerpujący regulują kwestie związane z dokonaniem zajęcia w toku postępowania egzekucyjnego takich praw majątkowych, jak prawa z patentu, prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzorów zdobniczych, prawa z rejestracji znaków towarowych, praw z rejestracji topografii układu scalonego, a także udziału wspólnika w spółce handlowej albo prawa wspólnika z tytułu udziału w takiej spółce, którym wspólnikowi wolno rozporządzać, jak również praw majątkowych akcjonariusza. Ponadto, co jest szczególnie istotne w przypadku prowadzenia egzekucji w stosunku do podmiotów gospodarczych prowadzonych w formie spółek cywilnych, nowe przepisy dopuszczają zajęcie prawa dłużnika przysługujących mu na wypadek wystąpienia ze spółki cywilnej lub jej rozwiązania. Przepis ten ma istotne znaczenie praktyczne, zwłaszcza że prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce w formie spółki cywilnej jest bardzo popularne.
Zgodnie z aktualnymi przepisami zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa może następować z dochodu, jaki przynosi zajęte prawo (np. dywidenda), albo z realizacji lub sprzedaży tego prawa. Zaspokojenie z dochodu, jakie prawo przynosi, możliwe jest również w drodze egzekucji przez zarząd przymusowy.
Przejrzystej regulacji doczekały się również zagadnienia związane z prowadzeniem egzekucji z papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, a zwłaszcza wzajemnych relacji pomiędzy komornikiem a przedsiębiorstwem maklerskim, w którym dłużnik ma rachunek papierów wartościowych.
Kolejną zmianą mającą na celu zapewnienie większej skuteczności egzekucji są zmiany przepisów dotyczących wyjawienia majątku. Nowe przepisy idą w kierunku zwiększenia roli sądu w postępowaniu o wyjawienie majątku, w sytuacji, gdy dłużnik bez usprawiedliwienia nie stawia się do sądu w celu złożenia wykazu majątku lub przyrzeczenia albo odmawia współpracy z sądem w tym zakresie. Do tej pory sąd mógł zastosować w stosunku do takiego dłużnika środki przymusu, stosując odpowiednio przepisy o egzekucji roszczeń niepieniężnych, tylko na wniosek wierzyciela. Wierzyciele rzadko korzystali z tego uprawnienia, co z kolei skutkowało tym, iż dłużnicy z pewną nonszalancją odnosili się do tej instytucji prawnej. Nowe przepisy to zmieniają i sąd z urzędu będzie mógł, w takich przypadkach, skazać dłużnika na grzywnę, nakazać jego przymusowe doprowadzenie lub nawet zastosować areszt nieprzekraczający miesiąca.
Wojciech Ostrowski, radca prawny, wspólnik w kancelarii Rachelski & Wspólnicy