Źródło: Gazeta Finansowa Data: 23 październik 2009 r. Autor: Andrzej Kostiw

Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest jedną z powszechnie stosowanych w praktyce form zabezpieczenia wierzytelności, pomimo istnienia w polskim prawodawstwie jedynie fragmentarycznej regulacji ustawowej tej instytucji, zawartej w art. 101 ustawy Prawo bankowe z 1997 roku. W praktyce przewłaszczenie na zabezpieczenie było skutecznie wykorzystywane przez uczestników obrotu cywilnoprawnego jeszcze przed wejściem w życie ww. ustawy, co znajdowało uzasadnienie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wielokrotnie opowiadał się za dopuszczalnością stosowania powyższej instytucji.

Prawo bankowe a swoboda umów

Niezależnie od treści art. 101 ustawy Prawo bankowe, należy przyjąć, że możliwość zawierania umów przewłaszczenia na zabezpieczenie, które należą do tzw. czynności powierniczych, wynika z obowiązującej w polskim prawie zasady swobody umów, wyrażonej w art. 3531 kc. Powszechnie akceptowany jest bowiem pogląd, że przewłaszczenie na zabezpieczenie może również służyć zabezpieczeniu wierzytelności w obrocie pozabankowym.

Stanowisko SN

W przypadku przewłaszczania na zabezpieczenie nieruchomości, co w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego jest dopuszczalne (wyrok Sądu Najwyższego z 29 V 2000 r. III CKN 246/00), strony mogą zastosować jedynie pierwszą z ww. konstrukcji ze względu na obowiązujący w polskim prawie zakaz przenoszenia własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 157 §1 kc).

Precyzja w umowie stron

Ze względu na brak wyczerpującej regulacji ustawowej umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, w celu uniknięcia sporów dotyczących prawidłowości wykonywania powyższej umowy przez strony, prawa i obowiązki dłużnika oraz wierzyciela w okresie istnienia przedmiotowego stosunku prawnego, powinny być precyzyjnie określone w zawieranej przez strony umowie.

Korzyść dla dłużnika

Zaletą omawianej formy zabezpieczenia wierzytelności z punktu widzenia dłużnika jest pozostawienie przewłaszczonej rzeczy w jego władaniu przez cały okres istnienia zabezpieczenia, co z reguły następuje na podstawie umowy użyczenia, zawieranej przez strony jednocześnie z umową powierniczego przeniesienia własności. Zastosowanie powyższej konstrukcji pozwala dłużnikowi na nieprzerwane korzystanie z przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie, co w przypadku dłużników prowadzących działalność gospodarczą w oparciu o składniki majątkowe przedsiębiorstwa przewłaszczone na wierzyciela, może się okazać niezbędne dla wypracowania przez takiego dłużnika zysku pozwalającego na spłatę długu.

Dobre zabezpieczenie dla wierzyciela

Wierzyciel natomiast uzyskuje bardzo silne rzeczowe zabezpieczenie swojej wierzytelności oraz możliwość zaspokojenia się z przedmiotu przewłaszczenia poza reżimem sądowego postępowania egzekucyjnego. Sposób zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia oraz zasady postępowania stron w tym zakresie powinny być również określone w zawartej przez strony umowie.

Wzajemne zaufanie

Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie, jako czynność powiernicza, oparta jest na wzajemnym zaufanie niu stron. W przypadku nierzetelności wierzyciela lub dłużnika istnieje niebezpieczeństwo naruszenia interesów drugiej strony. W razie zbycia przez wierzyciela przewłaszczonej rzeczy wbrew postanowieniom umowy powierniczej, w szczególności jeżeli osoba trzecia nabywająca rzecz wiedziała o roszczeniu dłużnika o zwrotne przeniesienie własności, dłużnik może utracić własność rzeczy pomimo należytego wykonania zobowiązania i w rezultacie pozostaną mu jedynie roszczenia odszkodowawcze w stosunku do nieuczciwego wierzyciela. Ryzyko rozporządzania rzeczą Natomiast w przypadku nierzetelności dłużnika, który pozostaje posiadaczem zależnym przewłaszczonej na wierzyciela rzeczy, istnieje ryzyko rozporządzenia rzeczą przez dłużnika, nie będącego jej właścicielem, co może skutkować nabyciem rzeczy przez działającą w dobrej wierze osobę trzecią na podstawie art.l 69 kc. Należy podkreślić, że wobec wyczerpującej regulacji ustawowej, strony umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie powinny dążyć do dokładnego umownego określenia swoich praw i obowiązków. Niezależnie od powyższego, wobec znacznego zainteresowania oraz szerokiego praktycznego wykorzystania powyższej instytucji w obrocie gospodarczym, zasadnym wydaje się przyjęcie regulacji ustawowej, która określałaby istotne postanowienia umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, z uwzględnieniem uzasadnionych interesów obu stron tego stosunku prawnego. Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie następuje zazwyczaj poprzez: – sprzedaż rzeczy na licytacji przez wierzyciela (lub dłużnika działającego na podstawie upoważnienia udzielonego mu przez wierzyciela) i zaliczenie uzyskanej kwoty na poczet długu, – pobieranie pożytków z rzeczy i zaliczanie dochodów na poczet istniejącego zobowiązania dłużnika, – zachowanie przedmiotu przewłaszczania przez wierzyciela z jednoczesnym uznaniem, iż wartość rzeczy odpowiada wysokości zobowiązania dłużnika, które wygasa. Wierzyciel uzyskuje bardzo silne rzeczowe zabezpieczenie swojej wierzytelności oraz możliwość zaspokojenia się z przedmiotu przewłaszczenia poza reżimem sądowego postępowania egzekucyjnego. Istotą przewłaszczenia na zabezpieczenie jest przeniesienie przez dłużnika lub osobę trzecią własności rzeczy na wierzyciela w celu zabezpieczenia jego wierzytelności, przy czym strony mogą zastosować w tym zakresie następujące konstrukcje cywilnoprawne: – bezwarunkowe przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela z jego jednoczesnym zobowiązaniem się do zwrotnego przeniesienia własności na zbywcę (dłużnika) pod warunkiem spełnienia przez dłużnika zabezpieczonego zobowiązania, – przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego, którym jest należyte wykonanie przez dłużnika zabezpieczonego zobowiązania; w przypadku ziszczenia się warunku rozwiązującego, czyli wykonania zobowiązania przez dłużnika, przewłaszczający automatycznie staje się ponownie właścicielem rzeczy, – przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela pod warunkiem zawieszającym, którym jest niewykonanie zabezpieczonej wierzytelności przez dłużnika; w chwili bezskutecznego upływu terminu realizacji zobowiązania wierzyciel staje się właścicielem rzeczy.

Chcemy, aby nasze artykuły były dla Ciebie interesujące i zawierały praktyczne informacje. Oddaj głos w naszej sondzie i zdradź nam, jakie tematy są dla Ciebie szczególnie ważne.