Leasing i factoring – instrumenty prawne dla przedsiębiorców
Radca prawny Urszula Młynarczyk – Kancelaria Rachelski i Wspólnicy. Radca Prawny Anna Bąkowska – Kancelaria Rachelski i Wspólnicy
Znalezienie źródeł finansowania inwestycji staje się najpoważniejszym wyzwaniem, w szczególności dla małych i średnich przedsiębiorstw, których kapitały nie pozwalają zwykle na zakup, bądź też zaciągnięcie kredytu na maszyny i urządzenia. W związku z tym wzrasta w Polsce rola pozyskiwania maszyn i urządzeń przez przedsiębiorców w drodze umów leasingu.
Obecnie na podstawie przepisów prawa polskiego oraz regulacji dotyczących dotacji udzielanych ze środków Unii Europejskiej możliwe jest finansowanie inwestycji dokonywanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa właśnie z programów pomocowych UE. Unijne dotacje z funduszy strukturalnych to bezzwrotne wsparcie udzielane z publicznych środków Unii Europejskiej na pokrycie wydatków kwalifikujących się do dofinansowania.
Leasing został dopuszczony jako forma finansowania inwestycji objętych dotacjami poprzez zmianę w przepisach dotyczących działania 2.3 Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez inwestycje w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw.Działanie 2.3 Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez inwestycje skierowane jest do małych i średnich przedsiębiorstw. Celem działania jest zwiększenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez unowocześnienie ich oferty produktowej i technologicznej. W ramach działania wspierane są projekty inwestycyjne małych i średnich przedsiębiorstw dotyczące inwestycji w środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne.
Zasadniczą zmianą w działaniu 2.3 „Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje” jest możliwość finansowania inwestycji przez przedsiębiorców za pomocą zarówno leasingu finansowego, jak i leasingu operacyjnego. W drodze leasingu można sfinansować zakup jedynie nowych środków trwałych, wykluczony jest leasing używanych środków trwałych oraz leasing zwrotny. Istotną kwestią (warunkującą otrzymanie dotacji) jest zawarcie w umowie leasingu klauzuli na podstawie której nastąpi w terminie nie dłuższym niż 90 dni od zakończenia spłaty rat kapitałowych:
1.przeniesienie własności środków trwałych stanowiących przedmiot umowy na korzystającego (tzn. leasingobiorcę) bez dodatkowego świadczenia po zakończeniu umowy leasingu; albo
2.sprzedaż korzystającemu środków trwałych stanowiących przedmiot umowy leasingu po zakończeniu okresu trwania tej umowy, na warunkach w niej określonych.
Przedsiębiorcy którzy będą starali się o uzyskanie dotacji z działania 2.3 muszą wziąć pod uwagę iż realizacja tego projektu kończy się 30 czerwca 2008 roku. Zatem w celu optymalnego wykorzystania środków unijnych czas trwania umowy leasingu powinien pokrywać się z datą końcową projektu „Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje”. W przypadku, gdy okres obowiązywania umowy leasingu przekracza końcową datę realizacji projektu (czyli 30 czerwca 2008 r.) wydatkami kwalifikującymi się do otrzymania dofinansowania będą raty kapitałowe przypadające do zapłaty i rzeczywiście zapłacone przez korzystającego do końcowej daty realizacji projektu. Zasadniczo umowa leasingu będzie mogła trwać również po terminie zakończenia realizacji projektu, jakkolwiek zapłacone wówczas raty leasingowe nie będą stanowiły podstawy ubiegania się o dofinansowanie.
W celu skorzystania z dotacji w ramach działania 2.3 „Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje” przedsiębiorcy powinni prawidłowo wypełnić wniosek o dofinansowanie dostępny w Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (jak również na jej stronie internetowej). Do wypełnionego wniosku o dofinansowanie należy dołączyć promesę leasingową, która jest wystawiana przez finansującego (tzn. leasingodawcę) po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku leasingowego. Następnie przedsiębiorca składa wniosek o dofinansowanie w Regionalnej Instytucji Finansującej (współpracującej z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości). Lista Regionalnych Instytucji Finansowych jest również dostępna na stronie internetowej PARP. Kolejnym krokiem jest podpisanie przez przedsiębiorcę umowy leasingowej. Potwierdzoną kopię umowy należy dostarczyć do Regionalnej Instytucji Finansującej w ciągu 14 dni od jej podpisania. Podstawą refundacji poniesionych wydatków na raty leasingowe będą dokumenty księgowe sporządzane przez finansującego oraz potwierdzenie zapłaty rat leasingowych przez korzystającego.
Drugim, coraz częściej stosowanym przez przedsiębiorców, rozwiązaniem prawnym, które usprawnia prowadzenie firmy jest faktoring. O ile jednak leasing jest doskonałym narzędziem pozyskania finansowania, dzięki czemu pozwala planować inwestycje, o tyle faktoring pomaga w zarządzaniu należnościami.Jest to instrument finansowy, który zgodnie z przepisami prawa polskiego w swej konstrukcji zawiera nie tylko czystą cesję wierzytelności tj. przeniesienie wierzytelności z majątku przedsiębiorcy do majątku faktora, ale obejmuje znacznie szerszy zakres usług świadczonych przez faktorów na rzecz przedsiębiorców korzystających z tej formy finansowania. Fatoringiem finansowane są wierzytelności dostawców towarów towarów usług istniejące, bezsporne, nieobarczone wadami prawnymi uniemożliwiającymi ich dochodzenie przed sądem, nie wymagalne, których termin wymagalności jest nie dłuższy niż 120 dni. Przedsiębiorca finansujący się za pośrednictwem faktoringu, zapewnia sobie możliwość korzystania z szeregu dodatkowych usług takich jak: monitoring dłużnika w zakresie terminowego regulowania należności, sytuacji prawno – finansowej dłużnika, usługi windykacyjne i inne usługi przewidziane umową faktoringu.
W obrocie gospodarczym instytucje faktoringowe oferują najczęściej dwa rodzaje faktoringu : faktoring z przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika, oraz bez przejęcia ryzyka wypłacalności dłużnika. Najkorzystniejszą dla przedsiębiorcy jest forma finansowania faktoringiem z przejęciem ryzyka wypłacalności dłużnika. Pozwala on bowiem dostawcy towarów i usług otrzymywać środki finansowe przed terminem zapłaty z przeniesieniem ryzyka zapłaty wierzytelności na faktora. Podnieść należy, że odbiorcy również bronią się przed finansowaniem faktoringiem. Obroną odbiorcy przed włączeniem go do faktoringu są w umowach funkcjonujących obrocie gospodarczym bezwzględne kaluzule zakazujące cesji wierzytelności lub klauzule względne, które do cesji wymagają zgody dłużnika wyrażonej na piśmie pod rygorem nieważności. Takie klauzule kontraktowe są bezwzględną przeszkodą w dokonaniu skutecznej cesji wierzytelności. Wraz ze wzrostem poziomu wiedzy przedsiębiorców na temat czym w istocie jest faktoring oraz, że faktoring jest usługą finansową oferowaną przez instytucje faktoringowe a nie usługą windykacyjną powoduje, że ci odbiorcy, którzy nieufnie odnosili się do włączania ich przez dostawców do faktoringu aktualnie w sposób właściwy identyfikują tą usługę finansową.
Faktoring jako instrument finansowy nie był do tej pory doceniany przez przedsiębiorców jako forma finansowania. Powodem tego było i jak się wydaje do tej pory jest -pomimo, iż coraz więcej informacji publikuje się w przedmiocie finansowania faktoringiem, zbyt mała znajomości tego instrumentu finansowego wśród przedsiębiorców i też z faktu, że faktoring najczęściej utożsamiany był właśnie z klasycznym skupowaniem wierzytelności w celu ich windykacji. Tymczasem z klasycznym skupem wierzytelności w celu jej windykacji, faktoring ma nie wiele wspólnych cech. Faktoring to szybsza i wygodniejsza forma finansowania działalności gospodarczej zapewniająca stały strumień środków finansowych. Najrzadziej w obrocie występujący rodzaj faktoringu to faktoring tajny, w którym dłużnicy wierzytelności nie są informowani o fakcie przeniesienia własności wierzytelności na faktora.
Ponieważ w prawie polskim, jak dotąd faktoring nie doczekał się jeszcze szczegółowych unormowań prawnych, faktoring tajny, uznawany jest przez firmy faktoringowe za obarczony zbyt dużym ryzykiem prawnym na tle polskiej procedury cywilnej w zakresie prowadzenia postępowania dowodowego związanego z ewentualnym dochodzeniem roszczeń przez sądem. Podkreślić należy, istotną różnicą pomiędzy finansowaniem kredytem bankowym a finansowaniem faktoringiem jest umiejscawianie ryzyka transakcji przez instytucje faktoringową i banki Chociaż w praktyce faktoring jest swoistego rodzaju kredytowaniem działalności gospodarczej danego przedsiębiorcy to ryzyko finansowania faktoringiem inaczej niż przy finansowaniu kredytem umiejscowione jest przez instytucje faktoringową w ocenie dłużnika wierzytelności a nie w ocenie zdolności finansowej dostawcy towarów i usług.
Właśnie to podejście instytucji faktoringowych do ryzyka oceny transakcji umożliwia nie tylko rozwój już istniejących przedsiębiorców, którzy w danym momencie nie mają środków finansowych i którzy z punktu oceny ryzyka kredytowego dokonywanego przez banki nie mogą otrzymać kredytu bankowego, ale także rozwój dopiero powstałych firm, w szczególności w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, które również ze względu na ryzyko nie są w sferze zainteresowania banków jako instytucji kredytowych z uwagi na niemożliwość spełnienia bardzo rygorystycznych wymagań stawianych przez banki w zakresie zdolności kredytowej oraz możliwości ustanowienia zabezpieczeń ryzyka udzielenia kredytu.
Należy zwrócić uwagę, że w faktoringu cała sfera prawnych zabezpieczeń transakcji faktoringowych traktowana jest inaczej niż w przypadku udzielania kredytów przez banki. Stosowane w faktoringu zabezpieczenia to weksel własny in blanco oraz cesje wierzytelności z rachunku dostawcy towarów i usług. W szczególnych przypadkach instytucja faktoringową może zażądać dodatkowych zabezpieczeń np. w postaci poręczenia ustanowionego przez dostawcę. Również z tego względu faktoring jest atrakcyjniejszym instrumentem finansowym niż kredyt bankowy. Ponadto podkreślić należy, że bank nie świadczy żadnych dodatkowych usług kredytobiorcy, podczas gdy faktor (instytucja finansowa) staje się de facto partnerem w rozwoju przedsiębiorcy. Przy właściwym zrozumieniu usługi faktoringu przez przedsiębiorców współpraca dostawcy z firmą faktoringową w zakresie zarządzania należnościami w sposób zdecydowany może wpłynąć na wzmocnienie pozycji dostawcy na rynku sprzedaży towarów usług oraz spowodować większe możliwości sprzedaży swoich towarów usług.
Podkreślić należy, że w celu dalszego rozwoju faktoringu jako usługi finansowej niezbędne wydaje się stworzenie przez ustawodawcę regulacji prawnych dotyczących faktoringu zarówno w sferze cywilistycznej jak również w sferze podatkowej, podobnie jak uczyniono to kilka lat temu w przypadku leasingu.
Radca prawny Urszula Młynarczyk – Kancelaria Rachelski i Wspólnicy. Radca Prawny Anna Bąkowska – Kancelaria Rachelski i Wspólnicy