Jak wyjść ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Na co powinieneś zwrócić uwagę zanim nabędziesz udziały.

Zakładając spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub nabywając (obejmując) udziały w spółce już istniejącej robimy to z reguły, w jakimś konkretnym celu. A to chcemy rozwinąć biznes i czerpać z tego określone korzyści np. w formie wypłaty dywidendy lub wynagrodzenia z tytułu zaoferowanych w spółce usług (wynajem maszyn lub nieruchomości) albo kupujemy udziały już w istniejącej spółce (np. typu StartUp) licząc na wzrost jej wartości rynkowej, aby następnie sprzedaż posiadanych udziałów z zyskiem.  Drugi przypadek na charakter wyłącznie spekulacyjno – inwestycyjny i sprowadza się do zasady – stosunkowo tanio kupić i z zyskiem sprzedać.

Oczywiście wszystko jest dobrze, jeśli na udziały spółki, w którą zainwestowaliśmy, jest popyt i możemy je bez problemu zbyć. Często zdarza się tak  , że posiadamy udziały spółki, z której najchętniej byśmy wyszli i wycofali zainwestowane środki, ale nie ma chętnych na ich odkupienie.

To jednak może okazać się tylko jednym z problemów. Kolejnym ograniczeniem w tym zakresie mogą być postanowienia umowy spółki, które wprowadzają określony reżim obrotu udziałami. Zgodnie, bowiem z art.182 § 1 kodeksu spółek handlowych zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki lub w inny sposób ograniczy.

Co do zasady, obrót udziałami ( pod pojęciem zbycia udziałów należy, bowiem rozumieć nie tylko w sprzedaży udziałów, ale również zamianę udziałów, wniesienie ich aportem do innej spółki, darowizna udziałów) nie podlega ograniczeniom, chyba że coś innego wynika z umowy spółki. Z racji charakteru spółki z ograniczoną odpowiedzialności, która co prawda jest spółką kapitałową, ale, w której tzw. „pierwiastek osobowy” jest również bardzo istotnym ograniczeniem  w zbywaniu udziałów. Jest to, więc sytuacja zasadniczo różna w porównaniu do spółki akcyjnej, gdzie niejako z założenia animizacja akcjonariuszy jest na pierwszym miejscu.  Jeśli chodzi o kwestię zgody spółki na zbycie udziałów to najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest uzależnienie zbycia udziału od zgody zarządu spółki lub zgromadzenia wspólników.

Zagadnienia tego nie można lekceważyć  ponieważ, w razie niedochowania wymogu uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów, czynność prawna, przedmiotem, której było rozporządzenie udziałami będzie w stosunku do spółki obciążona tzw. bezskutecznością zawieszoną, do czasu udzielenia takiej zgody przez spółkę. Oznacza to, że do tego momentu zarząd będzie mógł odmówić wpisania nabywcy udziałów do księgi udziałów, a zatem nie będzie on mógł wykonywać prawa korporacyjnych w spółce. Kodeks handlowy dopuszcza ponadto wprowadzenie do umowy spółki „innych ograniczeń w zbywaniu udziałów” nie precyzując jednak, o jakie ograniczenia chodzi. Katalog takich ograniczeń może być zatem bardzo szeroki i faktycznie uzależniony od pomysłowości samych udziałowców z tym, że można go podzielić na trzy kategorie : przedmiotowe, podmiotowe oraz czasowe. Ograniczenia te mogą polegać przykładowo na określeniu konkretnych wymagań, którym musi odpowiadać osoba nowego wspólnik (np. posiadanie określonych kwalifikacji lub prowadzenia przez niego określonego rodzaju działalności). Jeśli chodzi o ograniczenia czasowe to mogą one polegać np. na zakazie zbywania udziałów przez określony czas od chwili ich nabycia/objęcia.

Decydując się, zatem na nabycie lub objęcie ( w wyniku podwyższenia kapitału zakładowego) udziałów danej spółki powinieneś sprawdzić zapisy umowy spółki mówiące o tym – jak z niej wyjść. Trzeba, zatem zwrócić uwagę, jakie ograniczenia w zbywaniu udziałów przewiduje umowa spółki i czy ograniczenia te nie będą przeszkadzały w wyjściu ze spółki. Jeśli chodzi o wymogi formalne to należy, przede wszystkim sprawdzić czy umowa spółki przewiduje wymóg uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów. Jeśli zbycie udziałów uzależnione jest od np. zgody zgromadzenia wspólników, jaka jest wymagana większość głosów dla podjęcia takiej uchwały. Czy istniej jasny mechanizm określający zasady postępowania w przypadku odmowy uzyskana takiej zgody. Jakie inne ograniczenia w zbywaniu udziałów przewiduje umowa spółki – czy np. nie wynika z niej, że udziały nie mogą w ogóle być zbywane przez określony czas itp. Oczywiście wspomniane ograniczenia mają charakter formalny i nie mają związku z ograniczeniami natury obiektywnej tj. w których po prostu nie ma chętnego na nabycie posiadanych przez nas udziałów. Co w takiej sytuacji zrobić, jeśli zainteresowani jesteśmy wyjściem ze spółki i wycofaniem wniesionego wkładu. Jedną z metod naturalnie byłaby likwidacja spółki i po zakończeniu jej, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, wycofanie wartości wniesionych wkładów, ale z tym wiąże się zakończenie bytu prawnego spółki, co nie koniecznie może być zgodne z celami pozostałych wspólników.

Pozostaje, zatem zwrócenie się do samej spółki i zaproponowanie jej nabycia posiadanych przez nas udziałów, w celu ich umorzenia.

Instytucja umorzenia udziału jest formą unicestwienia bytu prawnego tytułu uczestnictwa w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jakim jest udział.

Zgodnie z art. 199 § 1 kodeksu spółek handlowych udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze ich nabycia przez spółkę (tzw. umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe) z tym, że w tym drugim przypadku przesłanki i tryb przymusowego umorzenia określa umowa spółki.

W pierwszym przypadku (umorzenie dobrowolne) cała procedura sprowadza się do tego, że wspólnik zainteresowany taką formą wyjścia ze spółki, może złożyć spółce ofertę nabycia jego akcji przez spółkę w celu umorzenia. Jeśli spółka przyjmie ofertę (należy jednak pamiętać, że przyjęcia takiej oferty przez spółkę jest całkowicie dobrowolna i wspólnik nie może jej do tego zmusić) dojdzie między stronami – spółką i wspólnikiem – do zawarcia umowy nabycia udziałów w celu umorzenia, w której określą, między innymi przysługujące wspólnikowi od spółki wynagrodzenie za umarzane udziały.   Nie jest to, zatem umowa sprzedaży udziałów, gdyż kodeks spółek handlowych wyraźnie posługuje się w tym przypadku terminem „nabycie”. Należy też pamiętać, że przy tzw. umorzeniu dobrowolnym wysokość wynagrodzenia przysługującej wspólnikowi za umarzane udziały ustalana jest na zasadzie porozumienia stron i może nie odpowiadać ich wartości nominalnej.   Umorzenie udziału w tym trybie (tzw. dobrowolny)  tj. po ich nabyciu przez spółkę następuje w wyniku uchwały zgromadzenia wspólników z tym że dalsza procedura uzależniona będzie od tego czy w danym przypadku zastosowany zostanie tryb umorzenie „z czystego” zysku czy też w drodze obniżenia kapitału zakładowego, a z tym wiązać się będzie zmiana umowy spółki. Reasumując, aby zastosować powyższy tryb wyjścia ze spółki, po pierwsze umowa spółki powinna to przewidywać, po drugie wspólnik powinien wyrazić zgodę na dobrowolne umorzenie, spółka i wspólnik muszą podpisać umowę nabycia udziałów w celu umorzenia a dodatkowo zgromadzenie wspólników powinno podjąć uchwałę, o której mowa w art. 199 § 2 kodeksu spółek handlowych. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku tzw. umorzenia przymusowego. Tu przesłanki i tryb umorzenia muszą być określone w umowie spółki. Nie wystarczy, zatem lakoniczne stwierdzenie w umowie spółki „udziały mogą być umorzone za zgodą wspólnika”.  W przypadku umorzenia przymusowego wspólnikowi, którego udziały są umarzane przysługuje wynagrodzenie w wysokości nie niższej od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników – innymi słowy chodzi o wartość bilansową udziału. Jest wreszcie i taka możliwość, że umowa spółki może przewidywać, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego warunku bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników (tzw. umorzenie automatyczne). Ta instytucja umożliwia wspólnikowi wycofanie się ze spółki w razie, gdy, zaistniały w spółce układ stosunków czyni, z jego punktu widzenia, dalszy udział w spółce nieopłacalnym. Przykładowo spółka przez określony w umowie spółki czas nie osiągnęła zakładanych w tym okresie  przychodów. W takim przypadku stosuje się przepisy o umorzeniu przymusowy. Generalnie, zatem przed podjęciem decyzji o nabyciu lub objęciu udziałów w spółce w celach inwestycyjnych warto zapoznać się z jej treścią zwracając szczególna uwagę, nie tylko na zasady podejmowania uchwał na zgromadzeniu wspólników, ale również na przepisy dotyczące tzw. ścieżki wyjścia ze spółki. A więc, w jaki sposób uregulowane są zasady obrotu udziałami, jakie są w tym zakresie ograniczenia i czy umowa spółki przewiduje możliwość dobrowolnego umorzenia udziałów. Jeśli zaś kwestie te nie są uregulowane to można zażądać ich wprowadzenia przed dokonaniem inwestycji. Można też starać się zabezpieczyć sobie tzw. ścieżkę wyjścia ze spółki zamieszczają w umowie spółki zapisy zobowiązujące pozostałych wspólników do odkupienia naszych udziałów na określonych zasadach w razie ziszczenia się określonych warunków (mechanizm tzw. opcji call).

Radca prawny

Wojciech Ostrowski

Rachelski i Wspólnicy Kancelaria Prawna